غلو،مصدر فعل"غلی،یغلو" و در لغت به معنای :"برآمدن" و "بزرگ شدن" می باشد.غلو،در علم بدیع،عبارت است از افراط در وصف چیزی چنان که به لحاظ عقلی محال باشد و چنانچه در مورد انسان ها به کار رود به معنی زیاده روی در شان و منزلت آنان می باشد.معنا و مفهوم غلو در اصطلاح فرقه شناسان شیعی عبارت است از قول به مقامات فوق بشری برای پیامبر(ص)،امام علی(ع) و فرزندان او و در افراطی ترین حد،اعتقاد به جنبه های الوهی برای آنان و به سخنی دیگر،حد خلق از آنان برداشتن و حکم خالق بر آنان بار کردن می باشد.
اشعری،غلو و غلوگرایی را از خصوصیات بارز شیعه می داند و به نظر می رسد که غلو در میان اهل تشیع تحت تاثیر شخصیت پر جاذبه امام علی(ع) و تاکید قرآن بر محبت اهل بیت پیامبر و وجود کمالات و فضایل امامان شیعی شکل گرفته است.
نمونه: جهان اگر فنا شود علی فناش می کند
قیامت ار بپا شود علی به پاش می کند
هر چند که امامان شیعه و در راس آنان حضرت علی(ع) با غالیان و غلوگرایان مبارزه کرده و در جایی از نهج البلاغه می فرمایند:"دو کس درباره من تباه شدند:دوست دار غالی و خصم تندرو".و نیز از امام رضا(ع) روایت شده است که فرمود:"غالیان خداوند را با همه عظمتش کوچک شمردند،از این رو کسی که آنان را دوست بدارد دشمن ماست،و کسی که آنان را دشمن بدارد،دوستدار ماست،هر کس شیعه ماست آنان را ولی و یار خود نگیرد".
غلوگرایی نه تنها در مکتوبات دینی بلکه در ادبیات نیز راه یافته و تبدیل به سبکی در نظم و نثر شده است:
نمونه: بیم است چو شرح غم هجر تو نویسم
کاتش به قلم درفتد از سوز درونم
خداوند نیز در قرآن کریم مومنان را از غلو منع کرده(سوره نساء،آیه171) و خصوصا مسیحیان را خطاب قرار داده(سوره نساء،آیه171 و سوره مائده،آیه های 17و72) و آنان را از خدا خواندن حضرت عیسی،که خود غلو می باشد،باز داشته است.
و اما درباره کتاب حاضر: کتاب حاضر،سه گفتار در غلو پژوهی،در بر گیرنده سه گفتار می باشد.گفتار نخست به حدیث"نزلوناعن الربوبیه و قولوا فینا ما شئتم"(ما را تا مقام ربوبیت بالا نبرید،اما هرچه خواستید در فضل ما بگویید) باعنوان "کارآمدترین خاکریز جنگ و نیرنگ غالیان" اختصاص پیدا کرده است.حدیث مذکور در برخی منابع به امام صادق (ع)و برخی دیگر به اما باقر(ع) نسبت داده شده است.در این گفتار به حدیثی دیگر که در مجموعه بهارالانوار به حضرت علی(ع) منتسب شده اشاره می شود که عبارت است از:"ایاکم و الغلو فینا،قولوا انا عبید مربوبون و اعتقدوا فی فضلنا ما شئتم"(درباره ما غلو کنید،ما را بندگان پرورش یافته حق تعالی بدانید،آنگاه در فضیلت ما هر چه خواستید بگویید) و با نگرشی نقادانه به بررسی این احادیث و موضوعات مرتبط به عنوان ملاک های غلو پرداخته است.گفتار دوم به برسی علم امامان در اصول کافی با عنوان "نمونه ای از برای چند و چون سازش "حدیث" و "کلام" "اختصاص دارد.مساله علم امام و مباحث مرتبط ،از جمله برخورداری از علم غیب از مباحث مورد نظر غالیان می باشد که در این گفتار مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.گفتار سوم با عنوان" میراث جابر بن حیان یا مرده ریگ کیمیایی غالیان" به بررسی متونی که به نام جابر بن حیان شناسایی می شود اختصاص پیدا کرده است.چرا که طبق روایاتی جابر شاگرد حضرت امام جعفر صادق(ع) بوده و وجود عناصر غالیانه در این آثار امکان دستیابی به اطلاعات جدیدی درباره محافل شیعی آن روزگار و همچنین شناخت جریان های غالیانه قدیم شیعه را فراهم می سازد.
غلو و غلو پژوهی از موضوعات بسیار مهم، خصوصا به لحاظ دینی،می باشد که تا کنون به آن پرداخته نشده است و این اثر نخستین کوشش قابل توجه در جهت بررسی پدیده غلوگرایی و غالیگری می باشد.
